بررسی تطبیقی دیدگاه علامه اقبال لاهوری و استاد مرتضی مطهری درباره احیاء تفکر دینی

از دیرباز دغدغه ی احیا فکر دینی جزو دغدغه ها و طرح های اساسی دینداران دین شناس، دلسوزان و تشنگان معرفت ناب و تفکر اصیل اسلامی بوده است. اقبال لاهوری و استاد مرتضی مطهری نیز نمونه های برجسته ای از حلقه متقکران احیاگران و شیفتگان واقعی فکر ناب اسلامی در جهان معاصر به حساب می آیند. آنها درصدد پیرایش و تصفیه تفکر ناب اسلامی از آسیب ها، بدعت ها، کج فهمی ها و نیز در پی توانمند ساختن دین و تعلیمات دینی در تلاطم آراء و تضارب افکار وکاتب گوناگون جهان معاصر می باشند. هردو در صدد پاخگویی به متقضایت زمان و نیازهای اساسی بشر براساس تعالیم نورانی اسلام، و به عبارت دیگر، به دنبال انطباق اصول ثابت تعالیم اسلامی با شرایط متغیر هستند. آنها خواستار احیاء درک و بازخوانی واقعی اسلام و تفکر اسلامی برای احیای جامعه اسامی و مسلمین می باشند. هر دو معتقدند انسان معاصر نیاز به تمدن انسانسازی دارد که جز به تعلیمات اسلامی با چیزی دیگر پیوند نمی خورد. اقبال لاهوری دامنه احیاگری را محدود به تصفیه و خلوص تفکر اسلامی نمی کند. وی از سویی به پیشرفت های علمی جدید بشری که آن را میراث تاراج شده و از دست رفته مسلمانان و حکمت گم شده آنان می داند دلبسته است و از طرف دیگر از جامعه شکست خورده و عقب مانده اسلامی رنج می برد. لذا درصدد بازسازی تفکر دینی برآمده برای بازسازی و احیاء آن مدل تجربه دینی را ارائه می دهد. چون معتقد است در پرتو علم جدید و تجربه دینی بازسازی فکر دینی امکان پذیر است. وی می کوشد تا جایگاه دین و تعلیمات دینی را در جهان معاصر تعیین و تبیین کند. اقبال تجربه دینی اجتهاد عقلانیت دینی روش استقرائی و بسیاری از مفاهیم اعتقادی اخلاقی و اجتماعی را در عرصه احیاگری بازسازی می نماید. قلمرو احیاگری استاد مطهری نیز تنها در تحریف شناسی آسیب شناسی عرصه های مختلف مفاهیم دینی و تفکر اسلامی محدود و خلاصه نمی شود بلکه وی اساسا درصدد ارائه مدل اصلی فکر دینی است. مطهری از سویی تلاش می کند تا برداشت ها تحلیل ها و تأویل های غلط را آشکار سازد و از سوی دیگر با جدیت ستایش برانگیزی سعی می ورزد تا قالب و حتوای واقعی تفکر اصیل خالص ناب اسلامی را روشن و معرفی نماید. با جرأت و بصیرت علمی کم نظیر وارد وادی شبهات شناسی می شود و به پاسخگویی شبه های چالش برانگیز در حوزه های معرفت دینی می پردازد. در پروژه احیاگری استاد مطهری عقل از جایگاه ویژه ای برخوردار است. یعنی عقل یک منبع اساسی و تصفیه کننده فکر اسلامی محسوب می شود. مطهری درصدد احیاء و بازخوانی بسیاری از مقولات و مفاهیم دینی اعم از اعتقادی اخلاقی فقهی اجتماعی و ... است.